Tevfik Fikret’in Kullandığı Edebi Sanatlarına Genel Bir Bakış

Abstract

Tevfik Fikret'in kullandığı edebi sanatlar hakkında çeşitli kaynaklardan istifade ederek ayrıntılı bilgi vermeye çalıştık. Çoğunluğu Osmanlı Türkçesiyle yazılmış kaynaklarda, edebi sanatlar hakkında neredeyse her müellifin farklı malumatları ve yaklaşımları olduğunu gördük. Buna karşılık, verilen örnekler ya birbirinin aynisiydi veya örnek, hiç açıklanmadan geçilmişti. Bu tezatlar, bizi Tevfik Fikret'e en yakın dönemin malumatlarına daha fazla kıymet vermeye yöneltti.

Recaizade Mahmut Ekrem, Talim-i Edebiyat adlı eserinin Tezyinat-ı Üslup bölümünde, edebi sanatları iki ana bölüme ayırır: enva-ı mecaz ve sanayi-i lafziyye. Recaizade'den sonraki dönemlerde de gerek yerli gerek yabancı pek çok sanatçının tasnifini görürüz.

Pek çok araştırmacının kabul ettiği diğer bir tasnif, edebi anlatımı, ilm-i maani, ilm-i beyan ve ilm-i bedil şeklinde üçe ayırır. Üslup ilmi de diyebileceğimiz ilm-i maani, kelimeler ve cümlelerle anlatım arasındaki münasebetin, mukteza-yi hal ve mekana  uyma yollarını öğretir. Beyan ilmi, mecazlar ve teşbih, istiare, kinaye, ta'riz gibi mecaza dayalı sanatlarla ilgilenir. Bedil ilmi ise anlatımı tezyin eden mecaz dışı sanatları öğretir. Başlangıçta bir ayrım gözetilmeksizin söz sanatlarının pek çogu için müşterek bir ad olarak kullanılmış, daha sonraları sanayi-i maneviyye ve sanayi-i lafziyye şeklinde ikiye ayrılmıştır. Buna göre tevriye, tenasüp, leff ü nesr, tezad, tekrir, mübalaga, hüsn-i ta'lil, tecahül-i arif, terdid, tedric, rücu, kat' gibi sanatlar,sanayi-i maneviyyedendir. Cinas, kalb, seci, iştikak, telmih, aks, tedvir sanatları ise sanayi-i lafziyyedendir.[1]