Ali Şir Nevai Muhakemetül-lugateyn Eserinin Sesbilimi Özellikleri

Abstract

Önsöz
Ali Şir Nevai’nin vücuda getirdiği edebi Çağatayca, edebi ve canlı bazı Türk şivelerinin işlenmesinden ve kaynaşmasından hasıl olmuştur. Bu gün bu dilin
fonetik bünyesi hakkında, en çok bilgi veren, yine Nevai’nin kendisidir. Onun―Muhakeemet-ül-luğateyn‖ adlı eseri, bu bakımından büyük bir değer taşımaktadır.Bu eserinde Nevai, bir taraftan Türk dilinin Farsçaya üstünlüğünü ispata kalkışken, bir taraftan da kendi Türkçesinin fonetik ve morfolojik özelliklerini belirtmiştir. O, Arab imlası kaidesi üzerine ayni şekilde yazılarak, semantik yönden başka başka manalarda kullanılan kelimeleri sıralarken, açık bir surette, edebi Çağataya şivesinin fonetik bünyesini de meydana koymuştur. Leksikoloji bakımından da, eserde dikkatimizi çeken birçok kelime vardır. Bunların içerisinde cenup tesirini gösteren unsurlara bolca rastlanır. Aynı bolluk, özellikle fiil eklerinde göze çarpmaktadır. Her iki edebi şiveyi ait şekil, ek ve kelimelerin yan yana kullanılması, doğrusu Çağataycaya bir kusur teşkil edeceğine, daha fazla onun güzelleşmesine hizmet etmiştir. Hiç bir edebi şiveye girmeyen ve Ali Şir’in diline has kalan bazı gramar şekilleri de mevcuttur1.